Sistematik duyarsızlaştırma, klasik koşullanma ve edimsel koşullanma ilkelerine dayanmaktadır. Klasik koşullanmada, nötr bir uyaran, korku uyandıran bir uyaranla eşleştirilir, böylece nötr uyaran sonunda aynı korku tepkisini ortaya çıkarır. Edimsel koşullandırmada davranışı şekillendirmek için pekiştirme veya ceza kullanılır.
Sistematik duyarsızlaştırmada kişiye öncelikle derin nefes alma veya ilerleyici kas gevşetme gibi rahatlama teknikleri öğretilir. Daha sonra, en az korkutucu olandan en korkutucu olana kadar korku uyandıran uyaranlardan oluşan bir hiyerarşi yaratılır. Daha sonra kişi, en az korkutucu olanından başlayarak hiyerarşideki her uyarana yavaş yavaş maruz kalır. Eğer kişi rahat kalabiliyorsa yavaş yavaş daha korkutucu uyaranlara maruz kalır.
Kişi hiyerarşide ilerledikçe korkulan nesne veya durumun düşündüğü kadar tehlikeli olmadığını ve korkusunu yönetebileceğini öğrenir. Bu süreç korku tepkisini söndürmeye ve kaygıyı azaltmaya yardımcı olur.
Sistematik duyarsızlaştırma, fobiler ve anksiyete bozuklukları için güvenli ve etkili bir tedavi yöntemidir. Tipik olarak bilişsel-davranışçı terapi gibi diğer terapi biçimleriyle birlikte kullanılır.
Sistematik duyarsızlaştırmanın adımları şunlardır:
1. Değerlendirme: Terapist, kişinin korkusunu veya kaygısını değerlendirecek ve korkuyu tetikleyen uyaranlardan oluşan bir hiyerarşi oluşturacaktır.
2. Gevşeme eğitimi: Kişiye derin nefes alma veya ilerleyici kas gevşemesi gibi rahatlama teknikleri öğretilecektir.
3. Kademeli maruz kalma: Kişi, en az korkutucu olanından başlayarak hiyerarşideki her uyarana kademeli olarak maruz kalacaktır.
4. Güçlendirme: Kişi, övgü veya ödüller gibi ilerlemeleri için güçlendirilecektir.
5. Fesih: Kişi en korkunç uyarana maruz kaldığında rahat kalabildiğinde tedavi sona erecektir.
Sistematik duyarsızlaştırma, terapist ile tedavi arayan kişi arasındaki işbirliğine dayalı bir süreçtir. Kişinin kararlılığını ve çabasını gerektirir ancak korku ve kaygıyı azaltmanın çok etkili bir yolu olabilir.