Edimsel koşullanma, davranışı değiştirmek için sonuçları kullanan bir öğrenme şeklidir. Güçlendirilen davranışın tekrarlanma olasılığının daha yüksek olduğu, cezalandırılan davranışın tekrarlanma olasılığının ise daha düşük olduğu ilkesine dayanmaktadır.
Amerikalı Psikolog B. F. Skinner, tüm davranışların öğrenildiğine inanan bir davranış psikoloğuydu ve bunun nasıl gerçekleştiğini açıklamak için edimsel koşullanma adı verilen bir öğrenme teorisi geliştirdi.
Edimsel koşullanma üç temel bileşeni içerir:
1. Önceki: Bu, bir davranışı tetikleyen uyaran veya olaydır.
2. Davranış: Bu öncekilere verilen yanıttır.
3. Sonuç: Bu davranışı takip eden olaydır.
Sonuç övgü gibi olumlu ya da ceza gibi olumsuz olabilir.
Edimsel koşullamada iki tür sonuç vardır:pekiştirme ve ceza.
1. Güçlendirme: Pekiştirme, davranışın tekrarlanma olasılığını artırmak için bir davranışın ardından olumlu bir sonuç sunma sürecini ifade eder.
2. Ceza :Ceza, davranışın tekrarlanma olasılığını azaltmak amacıyla bir davranışın ardından olumsuz bir sonuç ortaya koyma sürecini ifade eder.
- Olumlu pekiştirme: Bu, hoş veya arzu edilen bir uyaranın arzu edilen davranışları takip ettiği zamandır. Örneğin, bir çocuğa odasını temizledikten sonra bir şeker verilirse, gelecekte başka bir şeker almak için odasını temizleme olasılığı daha yüksektir.
- Olumsuz pekiştirme: Bu, hoş olmayan veya istenmeyen bir uyaranın istenen davranışlardan sonra ortadan kaldırılmasıdır. Örneğin, bir çocuğun belirli bir miktar işi tamamladıktan sonra odasını temizlemeyi bırakmasına izin verilirse, daha fazla temizlik yapmak zorunda kalmamak için gelecekte odasını temizlemeye devam etme olasılığı daha yüksektir.
- Olumlu ceza: Bu, istenmeyen davranışların ardından hoş olmayan veya istenmeyen bir uyaranın eklenmesidir. Örneğin, bir çocuk başka bir çocuğa vurduktan sonra şaplak atarsa, tekrar şaplak atılmasını önlemek için gelecekte birine vurma olasılığı daha düşüktür.
- Olumsuz ceza: Bu, istenmeyen davranışların ardından hoş veya arzu edilen bir uyaranın ortadan kaldırılmasıdır. Örneğin, bir çocuğun ödevini yaptıktan sonra en sevdiği televizyon programını izlemesine izin verilmezse, gelecekte istediği programı izleyebilmek için ödevini yapmama olasılığı da azalır.
Takviyenin sıklığı ve zamanlaması da edimsel koşullanmanın etkinliğini etkileyebilir. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere farklı takviye programları vardır:
1. Sürekli pekiştirme: Bu, istenen davranışın her gerçekleştiğinde pekiştirmenin verildiği zamandır.
2. Aralıklı pekiştirme: Bu, pekiştirmenin yalnızca istenen davranışın ortaya çıktığı zamanın bir kısmı verildiği zamandır.
Aralıklı pekiştirme, davranışın uzun vadede sürdürülmesinde daha etkili olabilir; çünkü bir davranışın artık pekiştirilmediği için ortaya çıkmasının sona ermesi anlamına gelen yok oluşun önlenmesine yardımcı olabilir.
Edimsel koşullanma, hem olumlu hem de olumsuz olmak üzere çok çeşitli davranışları değiştirmek için kullanılmıştır. Yaygın olarak şu alanlarda kullanılır:
1. Eğitim
2. Davranış değişikliği
3. Hayvan eğitimi
4. Ebeveynlik
5. Kuruluş yönetimi
Edimsel koşullama davranışı değiştirmek için güçlü bir araçtır. Edimsel koşullanmanın temel ilkelerini anlayarak, bunu iş performansınızı, ilişkilerinizi ve yaşamınızı geliştirmek için kullanabilirsiniz.